به نقل از «ایکنا»

اندیشه عرفانی متأثر از قرآن در ادبیات/ نگاه کمسوی شاعران امروزی به قرآن

تاریخ انتشار: ۲۴ مرداد ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۰۱۵۱۴۸۵

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ ادبیات فارسی در طول تاریخ پس از اسلام به طور گسترده‌ای تحت تاثیر قرآن و حدیث قرار گرفته است. این تأثیرپذیری در نظم و نثر با موضوعات و سبک‌های مختلف به طور چشمگیری مشهود است. در راستای بررسی تأثیر قرآن بر ادبیات فارسی و عوامل مؤثر در این امر با عباسعلی وفایی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.
-چه عوامل در تأثیرپذیری ادبیات فارسی از قرآن و حدیث مؤثر بوده است؟
علت اصلی این تأثیرپذیری را می‌توان مسلمان بودن مردم ایران دانست، به ویژه نویسندگان گذشته که انس و الفت فراوانی با قرآن داشتند. حتی وقتی به گونه‌های مختلف ادبی در قرون متمادی می‌نگرید، این دگرگونی‌ها وجود داشته است. مثلاً در ژانرها و قالب‌های ادبی حوزه تاریخ‌نگاری یا عرفان و یا در ادبیات تحلیلی برجستگی‌های بیشتری داشتند یا حتی در قالب‌های شعری غزل یا دوبیتی یا رباعی بسیار متفاوت از آنچه که اکنون هست، بود و تأثیر قرآن در قصیده و مثنوی بیشتر است.
باور مردم نسبت به قرآن و اعتقادات دیرینی که در میان مردم به ویژه نویسندگان و دانشمندان پیشین که اهل مطالعه بودند و انس و الفت فراوانی با قرآن داشتند، در جاهای مختلف خود را نشان داده است، به ویژه در مسائل استشهادی که وقتی خواسته‌اند موضوعات مختلفی را در زندگی بیان کنند، از محتوای قرآن بهره گرفته‌اند. ولی برجسته‌ترین بخش در ادبیات که تحت تأثیر قرآن قرار گرفته است، مربوط به ادبیات عرفانی است که برگرفته از واژه‌های قرآنی یا سخن معصومین(ع) است که آن هم به نوعی دریافت قرآنی است.
اگر در ژانرهای مختلف مثلاً ژانر حماسه را ببینید، می‌رسید به جایی که شاعر به عنوان حوزه تعلیمی یا حکمی ورود پیدا می‌کند و قرآن در بیان آن روایت یا داستان چندان تأثیری ندارد، اما در موضوعات دیگر که نویسنده می‌خواهد مسائل اجتماعی را تبیین و نگاه خود را از نگاه قرآنی، وجدانی و اخلاقی بیان کند، تأثیر آن بسیار زیاد است و ما این موضوع را در تاریخ بیهقی، تاریخ جهانگشایی جوینی، تاریخ مسعودی، تاریخ یمینی و بسیاری از آثار دیگر می‌بینیم و این تأثیر به ویژه در عصرهای دور بیشتر است؛ از این رو انس و الفت دیرین نویسندگان و دانشمندان گذشته با قرآن سبب شده که حضور قرآن را در کلام آنها بیشتر ببینیم.
-وضعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جوامع نیز در این تأثیرپذیری مؤثر بوده است؟
بدون شک همین گونه بوده است، اما می‌دانید که در دوره‌های گوناگون در ایران حکومت‌ها برای اینکه امیال و خاستگاه خود را در جامعه پیاده کنند، ممکن است در عمل و رفتار شخصی خود متفاوت باشند، اما در کلامشان در جمع و در میان توده‌های علمی پیوسته مبلغ اندیشه‌های دینی بودند و این گونه خود را خلیفه می‌دانستند، به همین دلیل خود آنها مروج این موضوع بودند؛ از این رو بدون شک حضور قرآن در متون و آثار ما با توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی و حتی مسائل اقتصادی وجود داشته و ادبیات دوره قبل از انقلاب اسلامی و بعد از آن را بررسی کنید، به راحتی درمی‌یابید که تأثیر قرآن را در بعد از انقلاب اسلامی و بعد از آن در هشت سال دفاع مقدس بیشتر می‌بینید.
-در تاریخ ادبیات کشورمان این تأثیرپذیری از چه زمانی آغاز شده است و در کدام دوره این تأثیرپذیری شاخص‌تر بوده است؟
در دوره‌های نخستین وقتی سبک خراسانی یا سبک‌های دیگری را می‌خوانید، تأثیرپذیری قرآن در ادبیات فارسی را فراوان می‌بینید حتی در آثار منظوم یا منثور به شکل‌های مختلف بیان شده است. این موضوع در نثر ساده خود را بیشتر با مفاهیم نشان می‌دهد و در نثرهای مصنوع و فنی خود را با درج نشان می‌دهد. یا مثلاً در مثنوی‌های مختلف که از سوی شاعرانی مانند سنایی و مولوی سروده شده، این موضوع برجسته است و برخی از محققان که در مورد آثار برخی شاعران کار کرده‌اند، بخش‌های متأثر از قرآن را به صورت ویژه بررسی کرده‌اند؛ از این رو تأثیرپذیری از قرآن مختص دوره اخیر نیست و دوره‌ای که مربوط به نثر فنی یعنی قرن ششم، تا نهم و دهم است، جنبه اندیشه‌های عرفانی در ادبیات فارسی بیشتر نمایان است؛ از این رو در آثار منظوم و منثور حضور پررنگ قرآن را می‌بینیم.
-از لحاظ علوم و صنایع ادبی، شعرا و نویسندگان بیشتر چه جنبه‌هایی را در قرآن مجید مورد توجه قرار داده‌اند؟
بیشتر به مفاهیم اخلاقی توجه شده است و این توجه به نوعی به شکل درج است که در آثار فراوان است و عین آیه قرآن آمده و یا مفهومی از آیات قرآن آمده که تلمیح گفته می‌شود، یعنی گوشه چشمی به آیات قرآن و احادیث دارد، البته برخوردهای تلمیحی بیشتر از تضمین است.
-آیا در بین مسلمانان فرقه‌هایی هم بوده‌اند که استفاده از آیات و احادیث ادبیات را نهی کرده باشند؟
من به یاد ندارم و حداقل در ادبیات فارسی ما وجود ندارد، البته ممکن است برخی به دلیل تفکر خاصی این را در شعر خود به کار بگیرند، اما اینکه گروه‌هایی باشد، به خاطر ندارم و همواره در دوره‌های گذشته حضور خوبی در آثار ادبی داشته است.
-میزان تأثیرپذیری از آیات و احادیث در آثار برخی شعرا همچون خاقانی یا سنایی بیش از دیگران است. آیا می‌توان این امر را صرفاً نشانه اعتقاد بیشتر این گروه از شاعران به مسائل دینی ارزیابی کرد؟
بله، یک نمونه کتاب «مقسط الواعظین» است که کتاب تاریخی است و وقتی آن را می‌خوانید چندین آیه از قرآن را مورد توجه قرار داده است. در این زمینه آثار فراوان است و چه شاعر و چه نویسنده بهره‌های فراوانی از قرآن گرفته‌اند. دلیل اینکه این قدر شاعرانه و زیبا توانسته‌اند از آیات قرآنی استفاده کنند، از این جهت است که مطالعه زیادی داشته و با قرآن مأنوس بوده‌اند و قرآن ملکه ذهن آنها بوده که از آیات استفاده می‌کردند، برای اینکه با علاقه به این سمت می‌رفتند و نوشته‌هایشان برای عوام و خواص بوده و در شعرها و آثارشان از آیات به صورت تعلیمی استفاده می‌کردند.
-بعد از انقلاب تاکنون در این تأثیرپذیری فراز و نشیب‌هایی بوده و به نظر می‌رسد در دوره اخیر کمرنگ‌تر شده است، آیا شما هم این موضوع را می‌پذیرید؟
متأسفانه باید بگویم که اغلب کسانی که طبع شعری دارند و در روزگار ما شعر می‌گویند، نشان می‌دهد که بازتاب قرآنی شعر آنها کم است و شاید به این دلیل باشد که کمتر مطالعه می‌کنند و کمتر به تفسیر قرآن مراجعه می‌کنند، اما در دهه 60 این موضوع از شاعران بیشتر دیده می‌شود و به تدریج در شعر شاعران نسل امروز بسیار کمتر شده است و در برخی موارد، شاعران بسیار کمسو و ضعیف توجه کرده‌اند.
-آیا این موضوع اشکالاتی را به وجود می‌آورد یا بایدهایی در این زمینه باید تعیین کرد؟
نمی‌توان برای شاعر باید تعیین کرد؛ چرا که شعر بازتاب اندیشه‌اش است و جنبه تجویزی نمی‌توان به آن داد، ممکن است فرد باورمندی بوده و نگاهش به این سمت باشد و یا به شکل تفننی و برای آرامش شعر بسراید؛ از این رو شعر باید ملکه درونی، ذهنی و فکری فرد باشد و در آثارش متجلی شود و به زور و باید نمی‌توان شعر سرود. مخاطبان گوناگون هستند و درستش این است که در یک جامعه ایرانی و مسلمان که کتاب زندگی و اخلاق قرآن است بهتر است که در مسائل مختلف متجلی شود و هر شاعری مخاطبان گوناگونی دارد و ممکن است برخی شعری را بپسندند که با افکار نسل جوان یا نوجوان همراه باشد، اما به هر حال هر چه سن بالاتر می‌رود و پخته‌تر می‌شود، تجلی قرآن هم در آثار بیشتر می‌شود.
انتهای پیام

منبع: ایکنا

کلیدواژه: شعر ادبیات فارسی قرآن

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۰۱۵۱۴۸۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

بررسی آثار کلر ژوبرت نویسنده و تصویرگر مسلمان شده فرانسوی

به گزارش خبرگزاری مهر، شماره ۱۶۶ مجله خیمه در اردیبهشت ۱۴۰۳، با طرح جلدی از چهره «کلر ژوبرت»، نویسنده مسلمان شده فرانسوی منتشر شد.

مجله خیمه در شماره اردیبهشت در بخش رویدادها و روایت‌ها ۵ رویداد مهم فروردین ماه ۱۴۰۳ را بررسی کرده است. تحلیل شیوهٔ دعاهای متفاوت استاد شیخ حسین انصاریان از نگاه ۴ استاد حوزه و دانشگاه، بررسی ماجرای مسجد سازی در پارک قیطریه و پاسخ به ۴ پرسش آیت الله سیدمصطفی محقق داماد از نگاه ۱۷ چهرهٔ مخالف و موافق، بررسی سخنان پُرحاشیهٔ حجت‌الاسلام پناهیان دربارهٔ پیامبر (ص) از نگاه ۳ استاد دانشگاه، روایتی از اشعار روضه‌های زنده یاد حسین بختیاری که در نوروز درگذشت از نگاه ۴ فعال هیئتی و برگزاری محفل صد هزار نفری قرآنی در ورزشگاه آزادی از نگاه ۱۰ فعال فرهنگی و رسانه‌ای.

سوژه بخش چهره خیمه، «کلر ژوبرت»، نویسنده مسلمان شده فرانسوی است. آثار این بانوی نویسنده متولد اردیبهشت، از نگاه ۱۶ نویسنده و کارشناس حوزه و دانشگاه بررسی شده است.

این چهره‌ها عبارتند از: محسن چینی‌فروشان، موسی بیدج، حسن احمدی، حبیب احمدزاده، غلامرضا حیدری ابهری، ناصر نادری، مریم جلالی، آسیه رحمتی، حسین راجی، سیدمحمد مهاجرانی، سیده مریم شهیدی کریمی، رقیه فاضل، علی مهدوی، بهاره بهنام نیا، زهرا شیرخانیان.

مجله خیمه در بخش پرونده ماه به ۱۲ سال تلاش برای حل مشکل فقهی اهدای عضو پرداخته و ماجرای اهدای عضو ۱۲ طلبه و ۴ مداح را بررسی کرده است. پرونده ماه خیمه، به موضوع «اهدای عضو» و ضرورت فرهنگ سازی با نگاه عاشورایی پرداخته است. این پرونده شما را با ۱۲ طلبه و ۴ مداحی آشنا می‌کند که اعضای بدنشان، به بیماران نیازمند بخشیده‌اند.
همچنین ایرج فاضل، ۱۲ سال پیگیری برای رفع محدودیت‌های فقهی و قانونی اهدای عضو را تشریح کرده است. علی اکبر صالحی هم چگونگی عبور از نگاه بسته مذهبی در این موضوع را بیان کرده است. کتایون نجفی زاده، از سه دهه تلاش و دیدارهایش با مراجع قم و نجف به ویژه دیدارش با آیت الله سیستانی گفته و کمیل نظافتی، اهدای کلیه‌اش به کودک کلاله را تشریح کرده است. مهدی حیدری هم از مستند ساخته شده درباره ماجرای این کلیه گفته است.

خیمه در بخش یادمان به سراغ یادبود مرحوم محمود امیری، مدیر انتشارات و کتابفروشی امیری رفته و ماجرای کتاب مهدی آذر یزدی، کتابفروشی امام حسین و شهادت دو برادر مرحوم امیری را روایت کرده است. همچنین مرتضی آخوندی، مدیرانتشارات دارالکتب الأسلامیه از روایت پنج دهه دوستی‌اش با مرحوم امیری سخن گفته و روایت علی قائمی، محقق و نویسنده‌ای که ۵۰ کتابش در انتشارات امیری منتشر شده است هم در این بخش آمده است. محمدهادی فاضل، مهدی رئوفی، مرضیه امیری و سید یاسر شریفی از نزدیکان آن مرحوم هم یادداشت‌هایی در این پرونده نوشته‌اند.

این شماره از مجله در بخش کتاب خیمه هم به آشنایی با ۶۳ نویسنده و تصویرگر انتشارات خیمه پرداخته و به مناسبت نمایشگاه کتاب، موضوعات زیر را هم از نظر گذرانده است:

کتابی کاملاً کاربردی برای زندگی: اثر تازه منتشرشدهٔ «تفسیر موضوعی سبک زندگی با رویکرد روایی»

مسالهٔ حجاب در ایران امروز به روایت رمان «رقص کلاغ روی شانه‌های مترسک.»

کتاب شعری که گم شد: روایتی از کتاب «مجموعهٔ اشعار فضائل اهل بیت» اثر شیخ کلینی

یادداشت‌های عاشورایی مرحوم دکتر عماد افروغ از کتاب «فریادهای خاموش»

شماره اردیبهشت خیمه، با سرمقاله‌ای از حجت الاسلام دکتر محمدرضا زائری (مدیرمسئول مجله)، و نیز یادداشت‌هایی از ۷ نویسنده و چهره حوزوی و دانشگاهی در آغاز مجله، منتشر شده است. علاقه‌مندان می‌توانند برای تهیه مجله خیمه با شماره ۰۹۰۲۸۲۴۲۹۸۱ تماس بگیرند.

کد خبر 6086179